दिनैनि आदारफोरा बेसेबां पुस्टि गोनां?

सावगारि - गेहु आरो माइ

थांनानै थानो जाय जिरादखौ जिब-जुनाद एबा बिफां-लाइफांफोरा जायो, लोङो एबा सोबखाङो बेखौनो आदार बुङो। बे ओंथियाव आदारआ जिउ। जिब-जुनादखौ थांनानै थाहोनायजों लोगोसे आदारआव थानाय बायदिसिना भिटामिन आरो खनिजफोरा जिब-जुनादनि देहाखौ गोगो, गोख्रों आरो बायदिसिना बेराम होबथानायनि गोहोबो होयो।

नाथाय, दिनैनि जारौ-मारौ, ग्राव-ग्राव साबखां-हामखां थाजा (cosmetic perfection) मैगं-थाइगं, फिथाय-सामथाइ आरो बायदि रोखोमनि सुबुं माहारिनि आदारफोरा बेसेबां पुस्टि गोनां एबा मानसिनि देहानो गावखौ गोगो एबा गोख्रों लाखिनो नांगौ जानाय बिबांनि भिटामिन आरो खनिजफोरखौ जगायनो हाजोबो ना?

गोबां गोनोखोयारि बिजिसंरनायाव मोनथिनाय बायदिब्ला 70 बोसोर सिगां जोंनि आबै-आबौमोनहा जालांनाय आदारआव जों दा जानाय आदारनिख्रुइबो बांसिन पुस्टि दंमोन – प्रटिन, केलसियाम, फसफरास, आइरन, रिबफ्लेविन आरो भिटामिन सि बायदिफोरा बांसिन बिबांनि दंमोन। बिबिसि (BBC) जों 2004 मायथाइआव फोसावजानाय आमेरिकानि मोनसे 43 रोखोमनि मैगं-थाइगंनि पुस्टिखौ बिजिसंरनायाव मोनथिनाय बायदिब्ला – केलसियामनि बिबांखौ 16%, आइरन 15% आरो फसफरास 9% खम मोनदों। मानसिनि देहानि जोबोर गोनांथार माखासे भिटामिन जेरै रिबोफ्लेबिन (भिटामिन B2) आरो एस’रबिक एसिदखौबो (भिटामिन सि) गोबां बिबांनि खमायनाय नुनो मोनदों। बेजों लोगोसे प्रटिननि बिबांखौबो माखासे बिबांनि खमायनाय नुनो मोनदों। बेबायदिनो गेहु आरो बार्लिनि पुस्टिफोरखौबो गोबां बिबांनि खमायनाय नुनो मोननाय जादों। गुसुंयै, जों दा जानाय आदारआ थोजासे केलरि होनो हायोब्लाबो थोजासे पुस्टि होनो हाया – बे जेंनाखौनो थाखोमानाय उखैनाय (hidden hunger) बुंदों। केलरि जानानै जोंनि देहाया खामानि मावनो गोहो मोनो नाथाय भिटामिन आरो खनिजफोरा देहाखौ बेराम गैयै गोगो लोगो लाखिनायाव हेफाजाब होयो।

आदारनि पुस्टि गैयै जानायनि जाहोना मा?

बुहुमनि गोबां बिजिसंगिरिफोरा बुंदोंदि दानि बांबोनाय सुबुं माहारिखौ उदै थिब्रे जाहोनो थाखाय जेरैबायदि गोनोखोयारि आदब-खायदाजों खम समावनो गोबां बिबांआव आबाद दैखांदों बेनो गुबै जाहोन। नैथि मुलुग दावहानि उनाव जानाय आदारनि आंखालखौ सुफुंनो गोनोखोगिरिफोरा गोबां रोखोमनि गोदान जोलै (hybrid) आबाद, जिब-जुनाद, सिन्टेटिक हासार, एम्फौ आरो गांसो बुथारग्रा मुलिफोर दिहुनदों। गोनोखोयारि दै जगायनाय (irrigation), ट्रैक्टर, गोदान जोलै आबाद, सिन्टेटिक हासार आरो मुलिफोर ज लोगो नांनानै आबाद दिहुन्थायनि बिबांखौथ बांहोनो हादों नाथाय बेजों लोगोसे आबाद एबा आदारनि पुस्टिखौ बांफाहोनो हायाखिसै। बिजिसंगिरिफोरा बेखौनो dilution effect होननानै बुंदों – मिथिंगायारि नेमनिख्रुइ जेसेबां बांसिन आबाद दैखांगोन एसेबांनो पुस्टिनि दामायनाया (concentration) गोबा जालांगोन (inverse relationship between crop yield and nutrient concentration)। मिथिंगायारि जोलैनि एबा अरगानिक आबाद दैखांनो गोलाव सम लासे लानानै आबादनि बिबांआबो खम जागोन नाथाय बिनि पुस्टिनि बिबांआ गोबां थागोन। हाइब्रिद आबाद मावनो इसेल समावनो गोबां बिबांनि आबाद दैखांनो हागोन नाथाय बिनि पुस्टिनि बिबांआ खम जागोन।

दखरसे हायावनो बांद्राय आबाद दैखांब्रेनायाबो हायाव थानाय माखासे गोनांथार खनिजफोरखौ (trace/micro minerals) फोजोबस्रांयो जेरै – आइरन, जिंक, आयडिन, कपार बायदि बायदि। बेफोर खनिजफोरखौ हायाव थानाय जिउ-जिउसाफोरा सोरजिनो हाया – बेफोर माखासे हायारि खान्थिजोंसो (geological process) सोरजिजायो। बेफोर खनिजफोरा हायावनो थाखायाब्ला, जिउ-जिउसा एबा बिफां-लाइफांफोरा सोरजिनो हाया जायनि जाउनाव जों जानाय मैगं-थाइगं, फिथाइ-सामथाइ बायदिफोराव बेफोर खनिजफोरखौ मोननो थांबांआ। हाथाइआव मैगं एबा फिथाइ-सामथाइ फानहैग्रा सासे आबादारिआ गाव फानहैनाय आदारआव बेसेबां भिटामिन एबा खनिज दं बेफोरखौ लानानै बारा खर साया मानोना बिथांआ भिटामिन एबा खनिजजों बुंफबनाय आदार दिहुननायनि थाखाय उफ्रा रां मोना एबा खुंथायनिफ्राय अनसुंथाय मोना। फिथाइ-सामथाइ, मैगं-थाइगंफोरा मेगनआव नांनाय जानानै फानजोबनो हाबानो जाबाय।

नाइट्रजेननि जेंना

माखासे बिजिरसंगिरिफोरा बेखौबो बुंदोंदि दिनैनि आदारनि पुस्टि गैयै जानायनि आरोबाव मोनसे जाहोनानो जाबाय आबादआव नाइट्रजेन हासार बाहायनाय। आबादआव नाइट्रजेन बाहायब्ला मैगं-थाइगं, फिथाइ-सामथाइफोरा गिदिर गिदिर नायथाव जायो, नाथाय बे आदारआव ना पुस्टि थायो ना जानोबो गोथाव जायो। नाइट्रजेन हासार होयोब्ला आबादफोरा थाबैनो देरो नाथाय बिदि थाब देरहो जानाय आबादफोरा आबाद दैखांजानाय जाजासिम 10% सोल रोदा सुस्लाबनो हायो। बिथांमोना बुंदोंदि जिदु मोनसे आबादआ हा सिंआव रोदाखौनो सुस्लाबनो हाया अब्ला बै आबादआ हायाव थानाय खनिजफोरखौ सोबखांस्लाबनो हाया, जायनि जाउनाव आबादफोरा पुस्टि गैयै जायो।

बुहुमनि बारहावा सोलायनाय (Climate Change)

बुहुमनि सोलायबोनाय बारहावानि जाउनाव आदारनि पुस्टि खमायनाया दासिमाव जिंगा सिथाव नंथआ। नाथाय गोनोखोगिरिफोरा बिजिरसंनायाव मोनथिबाय जे बांलांबाय थानाय कार्बनडाइ-अक्साइड (CO2) गेसआ जाग्रा आदारनि पुस्टिफोरखौ गोगोमैनो खमायहोयो। गोनोखोगिरिफोरा माइथाय 2050 सिमहालागै जेसेबां कार्बनडाइ-अक्साइड बांहैगोन होनना आनदाज खालामनाया गमामायैनो जामारोब्ला, बै बिबांनि कार्बनडाइ-अक्साइड गेसआ आदारफोरनि पुस्टिखौ जोबोरैनो खम खालामहैगोन होनना संखिनाय फोरमायदों।

पुस्टि गैयै आदार जाबाय थाब्ला मा बेराम जानो हागौ

गाहायाव होनाय भिटामिन आरो खनिजफोरनि आंखालाव मा मा बेराम जानो हागौ बेखौ होनाय जाबाय। फरायगिरि बिथांमोनखौ खावलायो जाहाथे चार्टखौ नायनानै बेरामफोरखौ गावनो संनो आरो फाहामनो दानाजाथों। बेरामखौ संनानै दिहुननाय आरो फाहामनाय देहा फाहामगिरिफोरनिसो हाबा। बे चार्टआ खालि सादारन गियाननि थाखायसो। आरो बेखौबो मोनथिना लाखानाया मोजांदि पुस्टि गैयै आदारखौ सान्थाम – सानब्रैसो जानायावनो देहानि जेंना नुजाया – बेनि थाखाय गोलाउ सम (दाननैनिबो बारा) जोबोरैनो खम पुस्टि थानाय आदार जाबाय थाब्लासो जायो।

भिटामिन आरो खनिजजगायग्रा आदारबाराद्राय आंखालाव
(severe deficiency) जानाय बेराम
भिटामिन Aगोथां मैद्रु, गोमो गोमोन जानाय फिथाइ, सफारि एबा सुमफ्राम, फान्थाव एम्बु एबा लाहेमब्रा, नारें खमब्ला, गाजर, ब्रकलि, थरमुजबिगुर गोरान जायो (जायनि जाउनाव मोदोम मानलुयो), मेगन गोरान जायो (जाउनाव मोदै गदआ गदआ जायो), खुख्रि खाना जायो, हौवा एबा हिनजावफोरा गथ मोनदआ जायो, गथफोरा देरदनो रोङा मानोना बे भिटामिनआ मोजाङै देहा जौगानायाव गोनां खामानि मावो, गारमा आरो संफ्ल’आव थाब-थाब बेराम साबफायो, गारायफोरा थाब हामनो रोङा, मोखांआव सालमाय जाफबो
भिटामिन
B1 (थायेमिन)
अमा बेदर, ना, थाजा फिथाइ
-सामथाइ, आलु, था गुना
, मटर, जुंखाम, खाजु बादाम
, गेहु, खेजुर
ओंखाम उखैया, मेङो, खेरें-मेरें जायो, रोदा गाज्रि जायो, आखाय-आथिंआव जिम-जिम मोनो, मेगनआ खुवा नुयो, खर गिदिङो आरो गोबायो, आबल-थाबल जायो
भिटामिन
B2 (रिबोफ्लेबिन)
बिखा, किडनि, थालिर, मैखुन, खेजुर, आंगुर, थाइजौ, मटर, जोगोनार, जुंखामखुगा खनायाव गावो, गुस्थि गोरान जानानै गावो, बिगुरनि बायदि बेराम
, सालाय आलौनाय, खुगा गाराय, थै गैयै, मेगन माननाय गोजा जानाय आरो मोदै गनाय
भिटामिन
B3 (नियासिन)
ना, बेदर, दावदै, गायखेर, मैखुन, सुमफ्रामसान्दुं नांनाय बिगुराव दाखा-दाखा हांगोमोर बायदि जायो, खुगा बुनायजों लोगोसे थै बायदि गोजा सालाय, गोबानाय आरो दायरिया, खर सायो, जेबो मावनो गोसो गैया जायो, मेङो, जिंगा सिहाबो, बावो
भिटामिन B6
(पाइरिडक्सिन)
ना, मोसौ बिखा, आलुबिगुराव हांगोमोर बायदि जायो, खुगा खनायाव एबा गुस्थि गावनानै थै गनो एबा सानो हागौ जायनि जाउनाव ओंखाम जानायाव एबा रायज्लायनायव खस्थ जानो हागौ, सालाया बुनो हागौ आरो सालायाव थानाय पेपिले(सालायनि सुमु-सुमु जायनि हेफाजाबै जों गोदै
-गोबाब मोनथिनो हायो) फोरा गुगानानै सालाया स्लिम जायो, बेराम होबथाग्रा गोहो खमायलाङो, मेङो, लोरबां जालाङो, गोसोआ दिदोम थाया (mood swing)
भिटामिन B12ना, बेदर, दाव, हांसो, गायखेरथै गैयै, मेंनाय, आखाय आथिं मिजौनाय, गोथों जानानै थाबायनो हायै, गोसोखांदावनो हायै, जोबोर लोरबां मोनो, खर गिदिंयो, गोबायो, खिलुयो, बारा उखैबाङा, मोदोमनि लिदथाय खमायो, सालाय खुगायाव सिथर जायो, बिगुरा रोमोलाङो, नुनाया खम जायो, थाबायनाय आरो रायज्लायनायाव खस्थ जायो, खेरें-मेरें जायो, जिंगा सिहाबो

भिटामिन C
नारें, फान्थाव एम्बु, आलु, थाजा फिथाइ-सामथाइ, ब्रकलि, बोरमा गायखेरगोरलैयैनो हाथायनि मोदोमनिफ्राय थै ओंखारनाय, हाथायनि मोदोम बुनाय, खुगा गेसाव मोनामनाय, आइरन गैयै आमाव मोननाय (जायनि जाउनाव हां थोआ थोआ मोनो, मेङो, मोजाङै साननो हाया जायो, आसुगुर गेस्रेम जायो, आदार नङै जिराद जेरै हा, बालाहा बायदिखौ जानो गोसो जायो, सालायाव सिथर एबा गाराय जायो), बिगुराव एबा खुगायाव गोजा एबा गोथां गाबनि फिथर जायो, स्कारभि (मेंनाय एबा लोरबां मोननाय, जरा सानाय, दुख जानाय, गोरलैयैनो मोदोमा दुलुनाय, हाथायनि मोदोमनिफ्राय थै ओंखारनाय एबा बुनाय, खानाय खिंख्रि जानाय, थाब गाराय हामै, बिगुर रोजा जानाय जायनि जाउनाव सिबोद बायदि जानाय)

भिटामिन D
मेजेम बह्रा ना, दावदै, जिब-जुनादनि बिखा, मोसौ बेदरमेंनाय, बेगें सानाय, मुड सोलाइनाय, मोदोम सानाय-सुनाय, लोरबां जानाय, बेगें लोरबां जानाय

भिटामिन E
आलु, जोगोनार, सुमफ्राम, थाइजौ, गायखेर, बायदि रोखोमनि बादाम आरो बेगरफोरमोदोम रोदा लोरबां जालाङो, देहायारि अंगफोरा लोगोसे खामानि मावनो हाया जायो- थाबायनाया गोब्राब जायो, मिजौयो, मेगन नुबाङा जायो, देहानि बेराम होबथाग्रा गोहोया लोरबां जायो

भिटामिन K
फान्थाव एम्बु एबा लाहेमब्रा, ब्रकलि, खाजु बादाम, मोसौ बेदर, बोरमा मेन्दा बेदर, थाइजौ, आंगुरइसेआवनो मोदोम दुलुयो, आसुगुर सिंआव फिसा फिसा थै लाथा खायो, म्युकास मेम्ब्रेइनआव थै गयो, गोसोम खियो आरो थैबो गफायो

फसफरास
पेसन फिथाइ, दालिम, खेजुर, मोसौ बेदर, टुना ना, अटगोदाव-सोराव जिंगा सिनाय, मेंनाय, गद गैयै हां लानाय, खेरें-मेरें जायो, जराफोरखौ फदबनो हायै, मिजौनाय, लोरबां जानाय, देहानि लिदथाया खमिलांनाय

केलसियाम
सयाबिन, दालिम, खेजुर, गायखेर, दावदै, अलमन्ड बादाम, गेहुलोरबां बेगें, मोदोम आरो रोदाफोरा मोजांयै खामानि मावनो रोङै, मैखुन सौनाया गोदाव-सोराव, गोरान बिगुर, थरलब-थरलब खानाय गुनाय, मेंनाय, आसि एबा खुगा मिजौनाय, बांद्राय जिंगा सिनाय एबा संखिनाय, दावखा खामफ्लाय जादलाबायनाय

सडियाम
साम्ब्राम गोजा, पेसन फिथाइ, दावदै, गायखेर, ब्रकलि, जोगोनार बेगर, था गुना, थाजा फिथाइ-सामथाइमेंनाय, लोरबां मोदोम, अलसिया, दलर गोजोनै थाथेरनो हायै, उखैनाय गैयै, खर गिदिंनाय आरो गोबानाय, दावखा खामफ्लाय जाफ्लेनाय, खेरें-मेरें जायो, आनदायदलाबायनाय, बावनाय, लांसआव दै जमा जानाय, कमा

आयडिन
लैथोआव मोननाय आदार, आयडिन गोनां संख्रिगोदोनानि थाइरइड ग्लेन्ड बुनाय, थाइरइड हरमननि खमायलांनाय जायनि जाउनाव मेंनाय, बाराद्राय गोजांनाय, खिखनो हायै जानाय, गोरान बिगुर, मोदोम फुंनाय, मोखां बुनाय, मोदोम लोरबां जानाय, कलेस्ट्रल बारायनाय, मोदोम आरो जरा सानाय एबा फदबनो हायै जानाय, मैखुन सौनाय खम जानाय, खानाय गोबा जालांनाय, दुखु जाब्रेनाय, गोसोखांदनो हायै, आयजोफोरनि बाराद्राय मासिक जानाय

मेग्नेसियाम
मैद्रु-मैला, बायदि रोखोमनि बादाम आरो बेगरफोर, बार्लि, जारोम माइरंउखैनाय गैयै जायो, खर गिदिङो आरो गोबायो, मेङो आरो लोरबां मोनो, मोदोम मावो, मोदोमाव बिजि सुनाय बायदि जिमजिम मोनो, दावखा खामफ्लाय जायो, उन्दुनो ओंखारो, मैखुन सौनाया गद गैयै जायो

पटासियाम
बायदि रोखोमनि मैगं-थाइगं, फिथाइ-सामथाइ, बेदर, गाइखेर एबा बिनिफ्राय दिहुनजानाय बायदि जाग्रा मुवाफोर, कफि, साहालोरबां मोनो, मेङो, दावखा खामफ्लाय जायो, आनदायदलाबायो, खि खसा जायो, मैखुन सौनाया गद गैयै जायो, मिजौयो, थाब-थाब हासुयो

आइरन
फालं मैगं, बुथुआ मैगं, बेदर, लैथोमायाव मोननाय आदारबारा गोजांनाय, मेंनाय, हां थोआ थोआ मोननाय, थाब-थाब खर सानाय
भिटामिन आरो खनिजनि आंखालाव जानाय बेरामफोर आरो बेफोरखौ मोनग्रा आदारनि फुंखाफोर
santhumlaicom

Author: santhumlaicom

Leave a Reply

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.